De mystieke wajang
Do's en don'ts
(verhaal van 13-11-2024)
Wajangpoppen, wie kent ze niet? Als kind ben ik ermee opgegroeid. Twee statige poppen met lange jurken en stokken aan de handen. Ze zagen er maar griezelig uit. Ik wist toen nog niet dat er veel mystiek schuilging achter deze statige heer en dame.
De wajangpoppen die bij mijn ouders op de vensterbank stonden waren voor mijn vader meegebracht van Java. Zijn moeder werd van de gift op de hoogte gebracht. Kennelijk was zij goed bekend met de krachten van de poppen en zij verzocht mijn vader om ze eens mee te nemen. Vervolgens werden ze geïnspecteerd. Uitkomst: ze waren niet betoverd.
Door de jaren heen kwam ik meer te weten over de krachten. Ze zouden voor veel onheil kunnen zorgen wanneer zij niet goed behandeld zouden worden. Niet verzorgd, maar behandeld. Ze moesten worden gezien als mensen, gelijken aan ons en dan toch iets beter. Ze waren immers koning en koningin.
Sinds jaren is wajang een kunstvorm, die vermoedelijk afkomstig is van Java. Een dalang (poppenspeler) laat de poppen bewegen, vertelt het verhaal en begeleidt intussen het Indisch gamelanorkest. De verhalen gingen eerst vooral over de strijd tussen goed en kwaad, maar er zijn tegenwoordig dalangs die politieke kwesties bespreken in het spel.
De bekendste wajangkunstvormen zijn de wajang koelit (lederen pop) en wajang golek (houtenpop met jurk). Er zijn ook minderbekendere vormen als de wajang klitik (platte houten pop), wajang topeng (maskers) en wajang wong (mensenspel).
Zelf heb ik nooit een wajangspel bijgewoond. Op de laatste Tong Tong Fair zag ik echter wel de productie van de poppen. Een man zat in een zijzaaltje rustig poppen uit hout te snijden, te beschilderen en verkocht ze voor een klein bedrag.
Maar de vragen blijven: wat zijn de do's en don'ts en hoe zie je of je een goedaardige (edele) of kwaadaardige wajang voor je hebt?
Do's en don'ts:
- Behandel de wajang met respect: de wajang moet behandeld worden alsof het een koning is.
- Bewonder de wajang van een afstand: kijk er vooral na en bewonder de sierlijke vormen, mooie kleuren en jurken.
- Plaats de wajang niet in de buurt van kinderen: de wajang is geen speelgoed en wenst ook niet als zodanig gebruikt te worden.
- Spreek niet over maar met de wajang: als onderdeel van het gezin wenst de wajang niet dat er over hem wordt gesproken, maar juist tegen hem.
- Vervang de jurk van een wajang nooit: de batikjurk die een wajang bij zijn geboorte krijgt wil hij dragen tot het bittere eind, al zit deze nog zo vol met gaten.
- Zorg ervoor dat er te allen tijde een even aantal wajangs in een ruimte zijn: wajangs moeten met een even aantal zijn, zodat er altijd een goede tegenover een kwade staat.
- Zet de wajangpop netjes en respectvol weg: is er de noodzaak dat de wajangpop tijdelijk ergens anders geplaatst moet worden, zorg er dan voor dat dit netjes en met respect gebeurd. Gooi de pop niet zomaar in een hoekje, maar vraag of dat hij mag worden verplaatst en plaats hem dan op een veilige plek.
- Plaats de wajang niet tegenover een spiegel: de wajang houdt niet van het zien van zijn eigen spiegelbeeld of zijn eventuele schaduw.
- Plaats de wajang niet op de tocht: als een persoon uit de tropen houdt de wajang niet van de kou.
Herkenning:
Edele wajang:
Kleine amandelvormige ogen die neerwaarts kijken
Vriendelijke en zachte gezichtsuitdrukking
Smalle en rechte neus en een kleine mond
Rechtopstaande ontspannen houding met slanke armen
Gracieuze en gestrekte vingers
Zachte kleuren zoals wit, blauw, geel of goud
Elegante, verfijnde kleding en sieraden
Kwaadaardige wajang:
Grote uitpuilende ogen
Woeste en grijnzende gezichtsuitdrukking
Grote en/of gebogen neus en soms zichtbare tanden
Stijve, hoekige houding met gespreide armen en benen
Gekromde vingers
Donkere, intense kleuren zoals rood, zwart of donkerbruin
Grovere of simpelere kleding
